درمان قطعی اختلال پانیک یا وحشت زدگی | روانشناس نعمتی مشهد
مقدمه
تصور کنید در حال استراحت یا حتی رانندگی هستید که ناگهان احساس می‌کنید و اضطراب به اوج خود می‌رسد ناگهان قلب‌تان به شدت می‌تپد، نفستان تنگ می‌شود، دچار سرگیجه و لرزش می‌شوید، و با خود می‌گویید: "نکند دارم سکته می‌کنم؟!" این تجربه‌ای است که بسیاری از افراد با آن روبه‌رو شده‌اند، بدون آنکه بدانند دچار حمله پانیک شده‌اند. اختلال پانیک، یکی از اختلالات اضطرابی است که اگرچه آزاردهنده و ترسناک به نظر می‌رسد، اما کاملاً قابل درمان است. شناخت این اختلال، می‌تواند گام اول در مسیر بهبود و بازیابی آرامش باشد.
حمله پانیک چیست؟
حمله پانیک (Panic Attack) به وضعیتی گفته می‌شود که در آن فرد به طور ناگهانی و بدون هشدار قبلی، دچار موجی از ترس و ناراحتی شدید می‌شود. این حمله معمولاً چند دقیقه طول می‌کشد، اما اثر آن ممکن است تا مدت‌ها باقی بماند. نکته مهم این است که حمله پانیک با خطر واقعی یا عامل خارجی خاصی همراه نیست، اما بدن و ذهن، واکنشی مشابه یک تهدید جدی نشان می‌دهند.
علائم حمله پانیک
حمله پانیک می‌تواند با علائم جسمی و روانی مختلفی همراه باشد. برخی از رایج‌ترین علائم عبارت‌اند از:
- تپش قلب یا ضربان شدید
- تنگی نفس یا احساس خفگی
- لرزش یا رعشه
- تعریق شدید
- احساس گرگرفتگی یا سرما
- سرگیجه، سبکی سر یا بی‌حسی
- حالت تهوع یا ناراحتی شکمی
- ترس از مردن یا دیوانه شدن
- احساس جدا شدن از بدن یا واقعیت (دِرِئالیزیشن یا دیپرسانالیزیشن)
اختلال پانیک چیست؟
برخی افراد تنها یک یا دو حمله پانیک را در زندگی خود تجربه می‌کنند. اما زمانی که این حملات به طور مکرر و بدون دلیل مشخص رخ دهند و فرد دائماً نگران تکرار آن‌ها باشد، ممکن است دچار "اختلال پانیک" (Panic Disorder) شده باشد. در این حالت، نگرانی دائمی از وقوع حمله بعدی، باعث اختلال در زندگی روزمره، روابط و کارکرد اجتماعی فرد می‌شود.
علت اختلال پانیک چیست؟
دلایل دقیق این اختلال هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما ترکیبی از عوامل مختلف می‌تواند در ایجاد آن نقش داشته باشد، از جمله:
- ژنتیک
- استرس شدید یا رویدادهای آسیب‌زا
- سبک زندگی ناسالم
- الگوهای فکری نادرست
پانیک با اضطراب معمولی چه فرقی دارد؟
گرچه هر دو مربوط به سیستم اضطراب بدن هستند، اما حمله پانیک ناگهانی، شدید و با علائم بدنی زیاد همراه است، در حالی که اضطراب معمولی بیشتر مداوم، ولی خفیف‌تر است. کسی که مضطرب است ممکن است دلشوره داشته باشد، اما کسی که دچار پانیک می‌شود، احساس مرگ قریب‌الوقوع دارد.
درمان اختلال پانیک
خبر خوب این است که اختلال پانیک قابل درمان است، و بسیاری از افراد پس از دریافت درمان مؤثر، زندگی طبیعی و آرامی را تجربه می‌کنند. راهکارهای درمانی رایج عبارت‌اند از: 
روان‌درمانی 
درمان شناختی-رفتاری (CBT) 
دارودرمانی 
تغییر سبک زندگی
نحوه برخورد اطرافیان با فرد مبتلا به پانیک
وقتی فردی در اطراف شما دچار حمله پانیک می‌شود، بهترین کار این است که:
- آرامش خود را حفظ کنید.
- به او بگویید که کنارش هستید و این حمله به‌زودی می‌گذرد.
- او را تشویق کنید که نفس‌های عمیق بکشد.
- از جملات قضاوت‌گرانه خودداری کنید.
- بعد از آرام شدن، او را تشویق کنید که برای درمان اقدام کند.
درمان دارویی اختلال پانیک: راهی به سوی آرامش
اختلال پانیک یا وحشت‌زدگی یکی از شدیدترین اختلالات اضطرابی است که فرد را با حملات ناگهانی ترس شدید، تپش قلب، لرزش، تعریق، احساس خفگی، ترس از مرگ یا از دست دادن کنترل روبه‌رو می‌کند. بسیاری از بیماران پس از اولین تجربه‌ی پانیک، احساس می‌کنند در آستانه‌ی یک بحران جسمی یا حتی سکته قرار گرفته‌اند.
گرچه درمان‌های روان‌شناختی مانند رفتاردرمانی شناختی (CBT) بسیار مؤثر هستند، اما در بسیاری از موارد، به‌ویژه در مراحل اولیه، دارودرمانی نقش کلیدی ایفا می‌کند. در این مقاله، به بررسی جامع و اختصاصی داروهای مورد استفاده در درمان اختلال پانیک می‌پردازیم.
---
داروهای ضدافسردگی از نوع SSRI
داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین (SSRI) امروزه انتخاب اول برای درمان اختلال پانیک محسوب می‌شوند. این داروها به تنظیم سطح سروتونین در مغز کمک کرده و در کاهش اضطراب، پیشگیری از حملات پانیک و بهبود خلق مؤثر هستند.
داروهای رایج SSRI در درمان پانیک:
سرتالین (Sertraline)
دوز شروع: 25-50 میلی‌گرم / روز
اثرات: کاهش شدت حملات، بهبود اضطراب کلی
عوارض احتمالی: تهوع، بی‌خوابی، کاهش میل جنسی
فلوکستین (Fluoxetine)
دوز شروع: 10-20 میلی‌گرم / روز
از آنجایی که فلوکستین نیمه عمر طولانی دارد، برای برخی بیماران گزینه مناسبی است.
پاروکستین (Paroxetine)
اثر آرام‌بخش بیشتری دارد و برای کسانی که اضطراب شدیدی دارند مفید است، ولی ممکن است ترک آن دشوارتر باشد.
داروهای ضدافسردگی از نوع SNRI
داروهای بازجذب دوگانه سروتونین و نوراپی‌نفرین، به‌ویژه برای کسانی که علائم جسمانی شدیدی دارند یا به SSRI پاسخ مناسبی نداده‌اند، مفید هستند.
نمونه‌ی پرکاربرد:
ونلافاکسین (Venlafaxine XR)
دوز شروع: 37.5 میلی‌گرم
ویژگی‌ها: اثر بر اضطراب، افسردگی، و علائم جسمی
عوارض: تعریق، افزایش فشار خون، بی‌خوابی
---
داروهای ضداضطراب بنزودیازپین
این داروها تأثیر سریع‌تری نسبت به SSRI دارند و برای کنترل فوری حملات پانیک یا در شروع درمان دارویی مفید هستند، ولی مصرف طولانی‌مدت آن‌ها به دلیل وابستگی توصیه نمی‌شود.
رایج‌ترین‌ها:
کلونازپام (Clonazepam)
دوز رایج: 0.25 تا 1 میلی‌گرم در روز
اثر آرام‌بخش، مناسب برای حملات شبانه
آلپرازولام (Alprazolam)
اثر سریع، ولی نیمه عمر کوتاه‌تری دارد.
مناسب برای حملات ناگهانی روزانه
نکته: این داروها باید زیر نظر روانپزشک تجویز شوند و قطع ناگهانی آن‌ها بسیار خطرناک است.
داروهای کمکی و کمتر شناخته‌شده (ویژه و یونیک)
بوسپیرون (Buspirone)
یک داروی ضد اضطراب غیربنزودیازپینی با عوارض جانبی کمتر.
مناسب برای اضطراب مزمن با احتمال اعتیاد بسیار پایین.
اثرگذاری آهسته‌تر دارد (2 تا 4 هفته).
پریگابالین (Pregabalin)
با نام تجاری لیریکا، در درمان اضطراب فراگیر و علائم جسمی شدید ناشی از پانیک مفید است.
کمک به کاهش تحریک‌پذیری سیستم عصبی مرکزی
پروپرانولول (Propranolol)
یک مسدودکننده بتا که برای کنترل علائم جسمی اضطراب مثل تپش قلب و لرزش استفاده می‌شود.
اغلب در شرایط اضطرابی اجتماعی نیز به کار می‌رود.
دوز درمان، پایش و مدت مصرف
شروع آهسته و افزایش تدریجی دوز
به‌ویژه در بیماران حساس، شروع با دوز پایین از عوارض جانبی جلوگیری می‌کند.
مدت زمان درمان
در اکثر موارد، حداقل 6 ماه تا یک سال ادامه دارو درمانی توصیه می‌شود. برخی بیماران ممکن است نیاز به مصرف طولانی‌تر داشته باشند.
ترک دارو
قطع دارو باید به‌آرامی و با نظارت کامل روانپزشک صورت گیرد تا از بروز علائم ترک یا بازگشت علائم جلوگیری شود.
جمع‌بندی
اختلال پانیک، اختلالی آزاردهنده اما کاملاً درمان‌پذیر است. شناخت درست این مشکل، اولین قدم برای کاهش ترس از آن و شروع مسیر درمان است. اگر شما یا یکی از عزیزانتان دچار چنین حملاتی هستید، مهم است بدانید که تنها نیستید و کمک‌های مؤثری برایتان وجود دارد. همچنین می‌تواند زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد، اما خوشبختانه با درمان‌های دارویی مناسب و پیگیری دقیق، کنترل آن کاملاً ممکن است. داروهایی که معرفی شدند هرکدام مزایا و معایب خاص خود را دارند و باید با توجه به شرایط روانی، جسمی و سبک زندگی فرد انتخاب شوند. همراهی دارو با روان‌درمانی، ورزش، خواب منظم، تغذیه سالم و حمایت عاطفی نقش کلیدی در بهبود کامل دارد.
