اختلال استرس پس از سانحه | روانشناس نعمتی
سفری به اعماق روان انسان پس از آسیب
مقدمه
زندگی، صحنه‌ای پر از اتفاقات خوشایند و ناخوشایند است. اما گاه حادثه‌ای به قدری سهمگین رخ می‌دهد که روان انسان در برابرش تاب نمی‌آورد و دچار اختلال می‌شود. اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) یکی از این واکنش‌های عمیق و پیچیده است که گاه سال‌ها در جان انسان ریشه می‌دواند.
PTSD چیست؟
اختلال استرس پس از سانحه، پاسخ روانی به یک تجربه یا تهدید بسیار شدید است؛ تجربه‌ای که احساس بی‌پناهی، ترس شدید یا وحشت مطلق را برمی‌انگیزد. این اختلال می‌تواند ماه‌ها یا سال‌ها پس از واقعه آغاز شود و با شدت‌های مختلف ادامه یابد.
ریشه‌های ایجاد PTSD
درک ریشه‌های PTSD بسیار مهم است تا بتوان درمان مؤثری برای آن طراحی کرد. دلایل اصلی بروز این اختلال شامل:
شدت و ماهیت رویداد آسیب‌زا
حوادثی که جان فرد یا اطرافیانش را تهدید کرده‌اند (مانند جنگ، تجاوز، زلزله یا مرگ عزیزان) بیشتر احتمال ابتلا به PTSD را دارند.
واکنش‌های زیستی مغز
تحقیقات نشان داده‌اند که در افراد مبتلا به PTSD، بخش‌هایی از مغز مانند آمیگدال (مرکز احساس ترس) بیش‌فعال می‌شود و در مقابل، قشر پیشانی (مسئول کنترل احساسات) کمتر فعالیت می‌کند. همچنین سطح هورمون‌هایی مانند کورتیزول و آدرنالین تغییر می‌کند.
ژنتیک و عوامل خانوادگی
وجود سابقه خانوادگی بیماری‌های اضطرابی یا افسردگی می‌تواند احتمال بروز PTSD را افزایش دهد.
حمایت اجتماعی
فقدان شبکه حمایتگر (خانواده، دوستان، گروه‌های حمایتی) بعد از سانحه، ریسک مزمن شدن علائم PTSD را بالا می‌برد.
تجارب قبلی آسیب
کسانی که در کودکی یا نوجوانی تجربه‌ی خشونت، سوءاستفاده یا ترک شدن را داشته‌اند، بیشتر مستعد PTSD در بزرگسالی هستند.
علائم اختلال PTSD
علائم می‌توانند بلافاصله یا با تاخیر چند ماهه تا چند ساله ظاهر شوند و شامل:
- خاطرات ناخواسته و آزاردهنده از رویداد
- کابوس‌های شبانه
- حملات پانیک و اضطراب شدید
- اجتناب از افراد، مکان‌ها یا موقعیت‌های یادآور سانحه
- احساس بی‌حسی عاطفی یا بیگانگی از دیگران
- تحریک‌پذیری و خشم ناگهانی
- احساس گناه یا شرم عمیق
- اختلال خواب و مشکلات تمرکز
درمان PTSD: از دارو تا روان‌درمانی
درمان PTSD چندبعدی است و معمولا ترکیبی از روان‌درمانی و دارودرمانی را شامل می‌شود.
الف) روان‌درمانی
درمان شناختی-رفتاری (CBT)
کمک می‌کند تا الگوهای فکری منفی درباره‌ی حادثه اصلاح شود و باورهای ناسالم کنار گذاشته شود.
حساسیت‌زدایی و بازپردازش از طریق حرکات چشم (EMDR)
این روش با تحریک چشم‌ها به فرد کمک می‌کند تا به شیوه‌ای سالم‌تر خاطرات تلخ را پردازش کند.
درمان اکسپوزر (درمان مواجهه‌ای)
با مواجهه‌ی کنترل‌شده با خاطرات یا محرک‌های مربوط به حادثه، از شدت واکنش‌های ترسناک کاسته می‌شود.
درمان خانواده محور
درگیری اعضای خانواده در فرآیند درمان می‌تواند حمایت اجتماعی بیشتری ایجاد کند.
ب) دارودرمانی
داروها در مدیریت علائم PTSD بسیار مؤثر هستند. در ادامه داروهایی که یونیک و علمی هستند را برایت توضیح می‌دهم:
داروهای ضدافسردگی (SSRIs)
- سرترالین (Zoloft)
- پاروکستین (Paxil)
این داروها اولین خط درمان دارویی PTSD محسوب می‌شوند. باعث کاهش اضطراب، افسردگی و بهبود خواب می‌شوند.
داروهای ضداضطراب
پروپرانولول (Inderal)
داروی بتابلاکر که می‌تواند علائم فیزیکی اضطراب مانند تپش قلب و لرزش را کاهش دهد.
داروهای ضدروان‌پریشی (برای موارد شدید)
ریسپریدون (Risperdal)
در صورت وجود علائم شدید روان‌پریشی، مثل توهم یا هذیان، ممکن است استفاده شود.
داروهای تثبیت‌کننده خلق
لاموتریژین (Lamictal)
گاهی در بیمارانی که تغییرات خلقی شدید دارند، لاموتریژین می‌تواند کمک‌کننده باشد.
داروهای بهبود خواب
پرازوسین (Minipress)
مخصوصا در درمان کابوس‌های شبانه ناشی از PTSD بسیار مؤثر است.
خودمراقبتی در PTSD
علاوه بر درمان تخصصی، برخی عادت‌های سالم می‌توانند روند بهبودی را تسریع کنند:
ورزش منظم: بخصوص یوگا و پیاده‌روی‌های آرام‌بخش.
نوشتن خاطرات: تخلیه احساسات بر روی کاغذ می‌تواند قدرت ذهن را بازگرداند.
رژیم غذایی سالم: مصرف مواد مغذی و کاهش کافئین و شکر.
مدیتیشن و تنفس عمیق: کاهش علائم اضطرابی.
ارتباط اجتماعی: حتی ارتباط‌های کوتاه و ساده با دیگران مفید است.
