پرخاشگری پس از سربازی | روانشناس نعمتی
مقدمه
سربازی برای بسیاری از مردان، دوره‌ای بحرانی است که نه تنها فیزیکی، بلکه روانی، اجتماعی و هیجانی نیز تأثیر عمیقی بر آن‌ها می‌گذارد. اغلب مردان پس از پایان خدمت سربازی، با تغییراتی در رفتار، خلق‌وخو و به‌ویژه افزایش پرخاشگری مواجه می‌شوند. اما چرا؟ پرخاشگری بعد از سربازی از کجا می‌آید و چگونه می‌توان آن را درمان کرد؟ این مقاله با نگاهی علمی و در عین حال کاربردی، به تحلیل این پدیده می‌پردازد.
بخش اول: چرا برخی افراد بعد از سربازی پرخاشگرتر می‌شوند؟
فشار روانی شدید و سرکوب احساسات
دوران سربازی مملو از فرمان‌پذیری مطلق، سرکوب احساسات و تحمل شرایطی است که فرد را از بیان ترس، خشم یا ناراحتی بازمی‌دارد. این سرکوب مزمن، پس از پایان خدمت به شکل خشم و پرخاش بروز می‌کند.
الگوگیری از محیط خشن و نظامی
ارتباط روزانه با فرماندهان سخت‌گیر، فحاشی، تحقیر و اعمال قدرت فیزیکی، به شکل‌گیری رفتارهای پرخاشگرانه کمک می‌کند. سرباز می‌آموزد که برای بقا باید خشن باشد.
شوک فرهنگی پس از بازگشت
فردی که ۲ سال در نظامی‌گری بوده، پس از بازگشت به محیط خانوادگی یا اجتماعی با تعارضات جدیدی مواجه می‌شود. عدم پذیرش رفتار نظامی‌وار از سوی دیگران، خشم نهفته‌اش را فعال می‌کند.
احساس بی‌عدالتی، بی‌ارزشی و خستگی روحی
برخی سربازان احساس می‌کنند دوران عمرشان بیهوده تلف شده، مهارت خاصی نیاموخته‌اند یا قربانی سیستم شده‌اند. این حس سرخوردگی تبدیل به خشمی درونی می‌شود.
فقدان حمایت روانی پس از خدمت
در کشور ما متأسفانه هیچ خدمات مشاوره‌ای تخصصی برای بازگشت سالم روانی از سربازی وجود ندارد. سربازِ بازگشته تنهاست و نمی‌داند با تغییرات درونی‌اش چه کند.
بخش دوم: نشانه‌های پرخاشگری پس از خدمت سربازی
- تحریک‌پذیری بالا نسبت به مسائل جزئی
- استفاده از فحاشی، تهدید یا داد زدن در روابط نزدیک
- عدم تحمل مخالفت یا انتقاد
- واکنش‌های ناگهانی، انفجاری و غیرقابل پیش‌بینی
- تمایل به تنهایی یا گوشه‌گیری به علت ترس از واکنش‌های خود
- مصرف دخانیات یا مواد برای تخلیه تنش
بخش سوم: درمان‌های علمی و اختصاصی برای پرخاشگری پس از سربازی
درمان شناختی-رفتاری مخصوص سربازان (CBT-Military Focused)
در این درمان، مراجع یاد می‌گیرد:
- افکار تحقیرآمیز درونی مانند «هیچ‌کس نمی‌فهمه من چی کشیدم» را شناسایی کند.
- باورهای نادرست درباره قدرت و مردانگی (مثلاً "مرد باید خشمش رو نشون بده") را بازنویسی کند.
- مهارت‌های کنترل خشم، حل مسئله، و بیان احساسات را یاد بگیرد.
📍 این نوع CBT با تمرکز ویژه بر تجربه نظامی، نتایج بسیار موفقی داشته است.
پروتکل ذهن‌آگاهی و پذیرش (ACT): بازگشت به لحظه اکنون
این درمان، مبتنی بر پذیرش احساسات بدون سرکوب یا جنگیدن با آن‌هاست.
تمرین‌هایی مثل:
- تنفس آگاهانه
- مشاهده افکار بدون قضاوت
- ارتباط با ارزش‌های درونی (مثلاً دوست‌داشتن خانواده، امنیت شخصی، آرامش)
- به سرباز کمک می‌کند از اسارت ذهن رها شود و پرخاشگری‌اش را کاهش دهد.
روان‌درمانی بدنی (Body-Oriented Therapy): تخلیه تنش جسمی-روانی
پرخاشگری پس از خدمت، اغلب ریشه در تنش‌های جسمی مزمن دارد. با کمک روش‌هایی مثل:
- تمرین لرزش عضلات تحت کنترل (TRE)
- ماساژ درمانی عمیق
- رهاسازی انرژی منفی از طریق تمرینات فیزیکی خاص
- بدن از وضعیت “آماده حمله” خارج شده و آرامش جایگزین خشونت می‌شود.
درمان سیستمی خانوادگی: نقش خانواده در کاهش یا تشدید پرخاشگری
خانواده باید یاد بگیرد:
- به جای قضاوت، گوش بدهد.
- به جای سکوت، کمک کند فرد به روانشناس مراجعه کند.
- به جای ترس، یاد بگیرد مرز سالم با فرد پرخاشگر تعیین کند.
در بسیاری از موارد، خانواده‌درمانی به‌عنوان مکمل روان‌درمانی فردی بسیار مؤثر بوده است.
تغذیه و پرخاشگری: تنظیم خلق از درون
توصیه‌های تغذیه‌ای علمی برای کاهش پرخاش:
- حذف نوشابه‌های انرژی‌زا و فست‌فودهای چرب
- مصرف ماهی‌های چرب (سرشار از امگا ۳)
- افزایش مصرف منیزیم (در بادام، اسفناج، حبوبات)
- دمنوش‌های آرام‌بخش مثل گل گاوزبان، بابونه، سنبل‌الطیب
هنر و موسیقی‌درمانی: بیان هیجانات سرکوب‌شده
برنامه‌هایی مانند:
- نواختن سازهای کوبه‌ای (درام‌تراپی)
- نوشتن خاطرات سربازی به شکل داستان یا شعر
- نقاشی آزادانه بدون قضاوت
- همه این‌ها به تخلیه احساسات فروخورده کمک کرده و پرخاش را کاهش می‌دهد.
پشتیبانی گروهی: قدرت هم‌تیمی‌های قدیمی
- گروه‌درمانی با حضور سربازان بازگشته، باعث می‌شود:
- فرد احساس نکند تنهاست.
- با شنیدن تجربیات مشابه، احساس همدلی و درک پیدا کند.
- در فضایی ایمن، احساساتش را بروز دهد.
نتیجه‌گیری: قهرمان زخمی را به مردی آرام تبدیل کنیم
پرخاشگری بعد از سربازی نشانه ضعف نیست؛ نتیجه‌ی فشاری مزمن و سکوتی دردناک است. درمان این وضعیت نیازمند ترکیبی از تخصص، همدلی و درک عمیق تجربه‌های فرد است. سرباز بازگشته، قهرمانی است که باید برای ترمیم روانش، پشتیبانی شود. روان‌شناسی، تغذیه، حمایت خانوادگی و درمان‌های نوین می‌توانند این قهرمان زخمی را به مردی سالم، آرام و متعادل تبدیل کنند.
